Ο Μακαρθισμός στο Χόλιγουντ: Όταν η ρουφιανιά βαφτίζεται «πατριωτική πράξη» / Προδοσίες, καταδόσεις και αντιστάσεις

«Οι διανοούμενοι και καλλιτέχνες του Χόλιγουντ είναι το μαλακό υπογάστριο της Αμερικής. Αν οι κομμουνιστές αλώσουν την κινηματογραφική βιομηχανία θα περάσουν την κομμουνιστική ιδεολογία τους στο έθνος».

Ήταν τα λόγια του Τζο Πάρνελ, του «μαύρου κορακιού», γερουσιαστή και προέδρου της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών. Ήταν τότε που ο Πρόεδρος Τρούμαν, το 1945, διέταξε έλεγχο των φρονημάτων όλων των κρατικών υπαλλήλων και τη συγκρότηση σχετικών εξεταστικών επιτροπών, σε όλους τους τομείς και χώρους της κρατικής και ιδιωτικής οικονομικής, κοινωνικής, επιστημονικής και πολιτιστικής δραστηριότητας. Επικεφαλής αυτής της επιτροπής ήταν ένα άλλο κοράκι της Αμερικανικής πολιτικής, ο γερουσιαστής Τζότζεφ ΜακΚάρθι που ξεκίνησε την «εκστρατεία κατά της κομμουνιστικής διείσδυσης στην αμερικάνικη κοινωνία». 

Η αντικομμουνιστική εκστρατεία σχεδιάστηκε στο μεσοπόλεμο, προωθήθηκε στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αυξήθηκε μεταπολεμικά, κορυφώθηκε στη δεκαετία του 1950 και βεβαίως συνεχίζεται «δημοκρατικότατα», και ... «αντιτρομοκρατικότατα» μέχρι σήμερα. 

Όταν η ρουφιανιά γίνεται πατριωτική πράξη.
24/11/1947. Το Κογκρέσο των ΗΠΑ καταδικάζει 10 καλλιτέχνες που αρνούνταν να «συνεργαστούν» με την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών του Γερουσιαστή Μακάρθι, καταδίδοντας τους κομμουνιστές συναδέλφους τους. Την ιδιότητα του καταδότη είχε ο «δικός» μας σκηνοθέτης Ελίας Καζάν. Ήδη είχε αποχωρήσει από το κομμουνιστικό κόμμα και άρχισε να δείχνει: Αυτός, αυτός, κι αυτός εκεί κι ο άλλος παραπέρα. Και λέει, πως δε συμφωνούσε με τις μεθόδους της επιτροπής αλλά συνεργαζόταν γιατί, είχε εκτιμήσει σε πολλά ντόλαρς το τομάρι του και ήθελε να το σώσει. Ο ίδιος πριν πεθάνει, σε συνέντευξή του είχε πει «Δεν άλλαξα γνώμη γι αυτά που έκανα». Μπράβο αγόρι μου.

Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ένα από τα δημοφιλέστερα ζευγάρια της εποχής και γνωστοί για τη φιλελεύθερη αριστερή στάση τους, ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ και η Λόρεν Μπακόλ που στήθηκαν μπροστά στην επιτροπή και μπήκαν στη «μαύρη λίστα» αφού και αριστεροί ήταν και πορείες είχαν οργανώσει κατά του Μακαρθισμού. Όμως, από το 1950 και μετά, όταν η κατάσταση άρχισε να αγριεύει, ο Μπόγκαρτ και η Μπακόλ κράτησαν σταθερή απόσταση ασφαλείας από φίλους και γνωστούς που κατηγορήθηκαν για τα αριστερά τους φρονήματα.

Marilyn Monroe and Arthur Miller

Το 1956 ήρθε η σειρά του σεναριογράφου και συζύγου της Μέριλιν Μονρό, του Άρθουρ Μίλερ, να σταθεί μπροστά στην επιτροπή. Μαζί του, καθ' όλη τη διάρκεια της εξέτασης, ήταν και η Μέριλιν Μονρό, η οποία συνοδεύοντας έναν φιλοκομμουνιστή, ρίσκαρε να καταστρέψει τη δική της καριέρα. Η ηθοποιός κατέθεσε υπέρ του συζύγου της και εκμεταλλεύτηκε τη διασημότητα και τη δημοτικότητά της για να μεταπείσει τα μέλη της επιτροπής. Δεν κατάφερε να γλιτώσει το σύζυγό της, αλλά σίγουρα η υποστήριξή της σήμαινε πολλά για εκείνον. Ο Μίλερ αρνήθηκε να δώσει ονόματα, κρίθηκε ένοχος και μπήκε στη μαύρη λίστα.

Τώρα, αν θέλετε και την χειρότερη ιστορία στην υπόθεση αυτή, είναι η περίπτωση του Ρίτσαρντ Κόλινς που μοιάζει με αρχαία ελληνική τραγωδία. Ο Κόλινς ήταν πετυχημένος σεναριογράφος του Χόλιγουντ και αφοσιωμένος κομμουνιστής τη δεκαετία του ’30. Ήταν απ’ τα πρώτα ονόματα στη «Μαύρη Λίστα». Πολύ γρήγορα όμως, κατέδωσε φίλους, συνεργάτες, ακόμα και τη γυναίκα του.
Ήταν η ηθοποιός Ντόροθι Κόμινγκορ, γνωστή για το ρόλο της στον «Πολίτη Κέιν» του Όρσον Γουέλς. Η Κόμινγκορ αρνήθηκε πεισματικά να δώσει ονόματα και ο «καλός Αμερικάνος», Ρίτσαρντ Κόλινς, της ζήτησε διαζύγιο. Και το πήρε. Ο Κόλινς έκτοτε έμεινε γνωστός στο Χόλιγουντ όχι για το συγγραφικό του ταλέντο, αλλά ως ένας απ’ τους μεγαλύτερους δοσίλογους του Μακαρθισμού. Σιγά το πράγμα, εδώ στο Ελλάδα είχαμε και έχουμε καλύτερους και περισσότερους ρουφιάνους. 

 Οι πρώτοι διώκτες στο «κυνήγι μαγισσών» ήταν γνωστοί ηθοποιοί.

Ένας χορός πρακτόρων και καταδοτών του μακαρθισμού. Ανάμεσά τους οι: Γκάρυ Κούπερ, Κλαρκ Γκέιμπλ, Κάρι Γκραντ, Λίζα Ρότζερς, κόρη της Τζίντζερς και του Χάουαρντ Χιούζ,  Τζον Γουέιν,  Τσαρλς Κόμπερν, Χέντα Χόπερ, Ρόναλντ Ρίγκαν, Λίο ΜακΚάρεϊ (σκηνοθέτης),  Ουόρντ Μποντ, Ολίβια ντε Χάβιλαντ, Πολ Λούκας, Ρόμπερτ Τέιλορ, Τζορτζ Μέρφι, Αντολφ Μανζού κ.ά., που ήταν μια ομάδα χαφιέδων - καταδοτών και βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του αντικομμουνιστικού πογκρόμ στο Χόλιγουντ. Δημιούργησαν δε, τον αντικομμουνιστικό «Κινηματογραφικό Σύνδεσμο Διατήρησης των Αμερικανικών Ιδεωδών».

Πρώτοι στο στόχαστρο ήταν διανοούμενοι και καλλιτέχνες.

Οι πρώτοι που αντιστάθηκαν σ΄αυτή την εκστρατεία ήταν μερικοί θαρραλέοι προοδευτικοί καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και οι Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, Λορίν Μπακόλ, Τζιν Κέλι, Τζιουν Χάβοκ, Τζον Χιούστον, Ντάνι Κέι, Κάθριν Χέμπορν, οι οποίοι πήγαν στην Ουάσιγκτον να διαμαρτυρηθούν για τις «παραβιάσεις του δικαιώματος των προσωπικών πεποιθήσεων», αλλά αποπέμφθηκαν σκαιώτατα. Το κογκρέσο οξύνει την εκστρατεία του για να πολεμήσει τη «Διείσδυση του κομμουνισμού στο Χόλιγουντ» και καταρτίζει τον πρώτο κατάλογο περί των πιο «επικίνδυνων κομμουνιστών, εχθρών της πατρίδας».

Η Λόρεν Μπακόλ και ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ ηγούνται της διαδήλωσης (Hollywood  1950)

Πρόκειται για τους «Δέκα του Χόλιγουντ». Οι «Δέκα», (σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, παραγωγοί) ήταν οι Χέρμπερτ Μπίμπερμαν, Αλμπερτ Μαντζ, Εντουαρντ Ντμίτρικ, Αντριαν Σκοτ, Ρινγκ Λάρντνερ, Τζ. Σάμουελ Ορνιτζ, Τζον Χόγουαρτ Λόσον, Λέστερ Κολ, Αλβά Μπεσί, Ντάλτον Τράμπο, οι οποίοι σύρθηκαν βίαια για ανάκριση από «ιεροεξεταστές». Οι «Δέκα» αρνούμενοι να συνεργαστούν με την Επιτροπή, δηλαδή να καταδώσουν συναδέλφους τους, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση.

Αν θέλετε κι άλλα ονόματα, ιδού: Λίλιαν Χέλμαν, Κλίφορντ Οντετς, Τζέρομ Ρόμπινς, Λάρι Παρκς, Τζον Μπάρι, Τσέριλ Κρόφορντ, Ρόμπερτ Λιούις, Τζότζεφ Λόουζι, Καρλ Φόρμαν, Ανν Ρίβερ, Γκέιλ Σόντεργκααρντ, Πόλα Μίλερ - Στράσμπεργκ, Τζιν Μιουρ, Τζον Γκάρφιλντ, Τζ. Εντουαρντ Μπρόμπεργκ, Πολ Μιούνι, Τζον Φορντ, Ντάσχιλ Χάμετ, Τζον Στάινμπεγκ, Λάιονελ Στάντερ, Ζυλλ Ντασσέν, Μάικλ Γκόρντον, Μπέρναρντ Γκόρντον, Φοίβη Μπραντ, Πολ Στραντ, Λέο Χάρβιτς, Τόνι Κράμπερ, Αρτ Σμιθ, Μάικλ Γουίλσον, Εντριαν Σκοτ, Κίριλ Εντφιλντ, Χέρμπερτ Κλάιν, Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Ρόμπερτ Λόουζι, Λούις Λέβετ, Ουίλιαμ Ουάιλερ, Κλάρενς Μπράουν, Μάρτιν Ριτ, Μπαντ Σούλμπεργκ, Νεντ Γιανγκ, Ντέιβιντ Μέριλ, Ζίρο Μόστελ κ.ά.

Στη λίστα ήταν και ο Ελία Καζάν, ο οποίος μέχρι το 1936 ήταν μέλος του ΚΚ ΗΠΑ και μετά έγινε ρουφιάνος. Κατέδωσε και τον Ζυλ Ντασσέν για να γλυτώσει το τομάρι του. Ο Καζάν, μετά την κατάδοσή του, ξεκίνησε έναν αντικομμουνιστικό πόλεμο και προσπαθώντας να δικαιολογήσει την προδοσία του στα μάτια του κορυφαίου δραματουργού Αρθουρ Μίλερ, ισχυρίστηκε ότι τα ονόματα που έδωσε «τα είχαν μαρτυρήσει ήδη ή θα τα μαρτυρούσαν άλλοι»!

Έχω εδώ στα χέρια μου έναν κατάλογο 205 ανθρώπων, οι οποίοι ήταν γνωστοί στον Υπουργό Προεδρίας της Κυβερνήσεως ως μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος και οι οποίοι, παρ' όλα αυτά, εξακολουθούν να εργάζονται και να διαμορφώνουν την πολιτική του Υπουργείου Εξωτερικών

Όσοι αντιστάθηκαν σθεναρά  το πλήρωσαν πολύ ακριβά (φυλακή, πλήρης επαγγελματική καταστροφή, αυτοκτονίες, πείνα, εξαθλίωση, θάνατος σε φτωχοκομεία).  Ούτε οι καλλιτέχνες που ομολόγησαν και δήλωσαν μετανιωμένοι κομμουνιστές σώθηκαν επαγγελματικά. Αλλά και αρκετοί από εκείνους που και ομολόγησαν και έδωσαν ονόματα, μπόρεσαν να συνεχίσουν αμέσως μετά την απολογία τους απρόσκοπτα τη δουλειά τους. Άλλοι μόλις που επιβίωσαν, γράφοντας σενάρια με ψευδώνυμα και με αμοιβές πείνας. Άλλοι άλλαξαν επάγγελμα για να ζήσουν. Άλλοι συμβιβάστηκαν αργότερα, είτε υπογράφοντας δηλώσεις μετανοίας, είτε δεχόμενοι όλα τα «γούστα» του Χόλιγουντ, για να έχουν μεροκάματο.

Reed Coll. art professor Lloyd Reynolds (left)
 at House Un-American Activities Committee hearing, 
June 19, 1954

Ο σεναριογράφος Ρινγκ Λάρντνερ, ένας από τους «Δέκα του Χόλιγουντ», αρνούμενος να συνεργαστεί με την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών, φυλακίστηκε, όπως όλοι οι «Δέκα». Όταν αποφυλακίστηκε, επί χρόνια βίωνε την επαγγελματική του καταδίκη. Το όνομά του ως σεναριογράφου ήταν απαγορευμένο, αν και όλοι ήξεραν το ταλέντο του. Αντιμετωπίζοντας το φάσμα της πείνας, για να επιζήσει δέχτηκε και έγραψε, για «ένα κομμάτι ψωμί», δεκάδες σενάρια, τα οποία εμφανίζονταν πίσω από μια «βιτρίνα», δηλαδή με το όνομα κάποιου άλλου, συνήθως άσχετου με τη συγγραφή, ο οποίος καρπωνόταν τη μερίδα του λέοντος από την έτσι κι αλλιώς χαμηλή αμοιβή για το σενάριο.

«Αν ήθελες να ξεφύγεις από τη μαύρη λίστα έπρεπε να γίνεις καταδότης. Δεν μπορούσες να μιλήσεις στην επιτροπή ή στα διάφορα κέντρα αποχαρακτηρισμού μόνο για τον εαυτό σου. Αυτό που ήθελαν ήταν ονόματα και αυτό το έλεγαν πληροφορίες. Είχαν ήδη όλες τις πληροφορίες. Είχαν και τα ονόματα. Αυτό που ήθελαν ήταν, με το δικό σου όνομα, να δείξουν τη δική τους δύναμη και τη δική σου υποταγή. Χρειάζονταν να δείξουν ότι κι εσύ ήσουν με το μέρος τους», τονίζει ο Ουόλτερ Μπερνστίν και σημειώνει ότι η

λίστα «συμπεριλάβαινε μεταξύ άλλων, συνδικαλιστές, γιατρούς, ακαδημαϊκούς, κυβερνητικούς υπαλλήλους, νοικοκυρές, καλλιτέχνες και ανθρώπους του θεάματος. Οι κομμουνιστές δαιμονοποιήθηκαν, οι φιλελεύθεροι περιθωριοποιήθηκαν. Οι σπιούνοι ήταν άφθονοι ή έτσι φαινόταν». 
Το σύνθημά τους ήταν: «Καλύτερα νεκρός παρά κόκκινος». 

Dalton Trumbo  at House Un-American Activities Committee 

Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση κομμουνιστή σεναριογράφου και σκηνοθέτη Dalton Trumbo ο οποίος με άλλους 9 - οι «Δέκα» όπως ονομάστηκαν- αρνήθηκαν μέχρι τέλους να απαντήσουν στις ερωτήσεις της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών και καταδικάστηκε σε 1 χρόνο φυλακή και 1000$ πρόστιμο, ποινή που εξέτισε στις ομοσπονδιακές φυλακές. Μετά την αποφυλάκισή του ο Dalton Trumbo μετανάστευσε στο Μεξικό απ΄ όπου «βομβάρδισε» κυριολεκτικά το Χόλιγουντ με σενάρια (πχ «Σπάρτακος») που πολλά απ' αυτά πήραν το Όσκαρ, πάντα όμως με το όνομα κάποιου άλλου. Χαρακτηριστικά η κατάσταση αυτή περιγράφεται στη ταινία «Η Βιτρίνα» του Γούντυ Άλεν. Μετά την επιστροφή του γύρισε το 1971 τη συγκλονιστική ταινία «Ο Τζόνυ πήρε τ' όπλο του» από τις κορυφαίες ταινίες του Χόλιγουντ. Πριν πεθάνει βραβεύτηκε αναδρομικά για πολλά του έργα.

Η πτώση του Μακάρθι ήταν εξίσου μετεωρική με την άνοδό του. Με το πέρασμα της δικομματικής ψήφου επίπληξής του με 67 έναντι 22 στη Γερουσία τον Δεκέμβριο του 1954, ο Μακάρθι έγινε persona non grata για το πολιτικό

κατεστημένο. Ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ τον διέγραψε από τις λίστες των προσκεκλημένων του Λευκού Οίκου. Όταν στον προεκλογικό αγώνα του 1956 ο αντιπρόεδρος Νίξον βρέθηκε στο Ουισκόνσιν, την πολιτεία του Μακάρθι, και ο Μακάρθι κάθισε δίπλα του, ένας σύμβουλος του Νίξον του ζήτησε να σηκωθεί και να φύγει. Λίγο αργότερα ένας σύμβουλος του Δημοκρατικού ηγέτη στη Γερουσία Λίντον Τζόνσον τον συνάντησε τυχαία στους δρόμους της Ουάσιγκτον και δυσκολεύθηκε να τον αναγνωρίσει: «Αξύριστος, σαν να χρειαζόταν να κάνει μπάνιο, πρησμένος από το ποτό, σχεδόν ασυνάρτητος». Ο Μακάρθι ήταν ακόμα γερουσιαστής όταν πέθανε ξεχασμένος το 1957 σε ηλικία 48 χρόνων από οξύ αλκοολισμό (συκώτι), αφήνοντας ως «κληρονομιά» του στο αγγλικό και στο παγκόσμιο λεξιλόγιο τον όρο «Μακαρθισμός».

Πηγές: Ριζοσπάστης, Μηχανή του χρόνου, Καθημερινή

Επιμέλεια κειμένων-Παρουσίαση: Χρήστος Ζουλιάτης

Φίλοι που σχολίασαν την ανάρτηση στο facebook

Stathis Gotsis: Ο Καζάν προσπάθησε να δικαιολογήσει την πράξη του λέγοντας πως δεν έδωσε ονόματα που δεν γνώριζε η Επιτροπή αλλά απάντησε καταφατικά για ήδη γνωστά (καμμένα) ονόματα της Επιτροπής, υπονοώντας ότι είχε κι άλλα ονόματα να δώσει που δεν γνώριζε η Επιτροπή αλλά δεν το έκανε. Βεβαίως αυτό δεν είναι δικαιολογία και η πράξη του είναι κατάπτυστη. Ο Μπόγκαρτ δεν ήταν και τόσο πολιτικοποιημένος και η άρνησή του ήταν περισσότερο αποτέλεσμα ήθους παρά πολιτικής θέσης. Δεν αναγνώριζε στον Μακάρθι και σε κάθε Καραγκιόζη τον ρόλο του ιεροεξεταστή που θα τον εξανάγκαζε να γίνει χαφιές. Γιατί στον μέσο έντιμο Αμερικανό εκείνης της εποχής ήταν μεγάλη ντροπή να γίνεις χαφιές. Παρόλα αυτά κράτησε καλύτερη στάση από τον δικό μας που προσπάθησε αργότερα να εξιλεωθεί γυρίζοντας «προοδευτικές» ταινίες όπως «On the waterfornt», «The Arrangement», κ.λ.π..

Αναστάσιος Καπράλος: Κάθε φορά με αυτό το θέμα, όπως και με κάθε παρόμοιο, πρέπει να διαχειριστώ ταυτόχρονα τα έντονα αντίθετα συναισθήματα που μου δημιουργούνται, όπως του θαυμασμού μου προς τους μεγάλους καλλιτέχνες της προσφοράς προς την ανθρωπότητα σε πολύ δύσκολες συνθήκες , αλλά και της απέχθειας προς τα ανθρωπάκια που πίστεψαν πως ήταν μια ευκαιρία να εκμεταλλευτούν για τη πάρτι τους και να αναρριχηθούν πατώντας πάνω σε συναδέλφους που προσπαθούσαν να σπρώξουν την ανθρωπότητα λίγο ψιλότερα. Μπράβο σου Χρήστο για το αφιέρωμα και μακάρι να μπορούσαμε να κάναμε μια εκδήλωση για όλους αυτούς συνολικά με θέμα,…. ας πούμε.. ΜΕΓΑΛΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ και …..σφουγγοκωλάριοι ή όπως αλλιώς εσύ νομίζεις. Για να πάρω παιδιά και εγγόνια και να’ρθω για να μπολιαστούν μαθαίνοντας μια και έξω …. το πως και στη τέχνη δένεται το ατσάλι.

Nikos Theodosiou
Μια  ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι και του άλλου δικού μας Σπύρου Σκούρα. Γράφει ο Ν.Θεοδοσίου: «Μην ξεχνάμε ένα από τα "πρώτα βιολιά" των διώξεων, με έντονη πολιτική παρουσία στην μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα, τον πρόεδρο του 20th Century Fox, Σπύρο Σκούρα. Μαζί με το αδερφάκι του Γιωργο κάνανε πολλά».

 Van Fleet, Σπύρος Σκουρας στην Κορέα το 1952.
Και πριν, το 1948, το ίδιο δίδυμο βρισκόταν στο Γράμο.

Ποιος ήταν ο Σπύρος Σκούρας; Διαβάστε: Θεωρείται ο πιο σημαντικός άνθρωπος στην ιστορία της βιομηχανίας του κινηματογράφου. Για 20 χρόνια πρόεδρος της μεγαλύτερης εταιρείας παραγωγής στον κόσμο, της 20th Century Fox, χρεώνεται με το μεγάλο άλμα της εισαγωγής του σινεμασκόπ, το ξεπέρασμα της κρίσης που έφερε η τηλεόραση, μερικές από τις μεγαλύτερες χολιγουντιανές παραγωγές  και την παγκόσμια κυριαρχία του αμερικάνικου σινεμά.

Τι κι αν η Μέριλυν Μονρόε τον χαρακτήρισε ως ένα μεγάλο «μπάσταρδο» για το βρώμικο ρόλο του στο κυνήγι των αριστερών καλλιτεχνών του Χόλυγουντ και τον αισχρό πόλεμο ενάντια στην ίδια και τον άντρα της, διάσημο θεατρικό συγγραφέα Χένρυ Μίλλερ....
Περισσότερα ΕΔΩ